Page 59 - File Ok2Magazine Military development362p78
P. 59
พระราชพิธีบรมราชาภิเษก เป็นราชประเพณีคู่สังคมไทยมายาวนานโดยได้รับอิทธิพลจากคติอินเดีย แต่ลักษณะการ
พระราชพิธีแต่เดิมมีแบบแผนรายละเอียดเป็นอย่างไรไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัด แม้แต่การเรียกชื่อพิธีก็แตกต่างกันออกไป
ในแต่ละสมัย เช่น ในสมัยอยุธยา สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เรียกว่า “พระราชพิธีราชาภิเษก” หรือ “พิธีราชาภิเษก”
ส่วนในปัจจุบันเรียกว่า “พระราชพิธีบรมราชาภิเษก”
สมัยสุโขทัยปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกหลักที่ ๒ หรือจารึกวัดศรีชุม ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อราวพุทธศตวรรษ
ที่ ๑๘ กล่าวถึงการขึ้นเป็นผู้น�าของพ่อขุนบางกลางหาว ไว้ว่า “...พ่อขุนผาเมืองจึงอภิเษกพ่อขุนบางกลางหาวให้เมืองสุโขทัย
ให้ทั้งชื่อตนแก่พระสหายเรียกชื่อศรีอิทรบดินทราทิตย์...” ส่วนในศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง ภาษาไทย และภาษาเขมรกล่าวถึง
เครื่องราชกกุธภัณฑ์ในพิธีบรมราชาภิเษกพระมหาธรรมราชาที่ ๑ (ลิไทย) ว่ามี มกุฎ พระขรรค์ชัยศรี และเศวตฉัตร
สมัยอยุธยาปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในค�าให้การของชาวกรุงเก่า ข้อความตอนหนึ่งกล่าว
ถึงขั้นตอนของพระราชพิธีนี้ว่า
“...พระเจ้ำกรุงศรีอยุธยำจึงโปรดให้เอำไม้มะเดื่อนั้น มำท�ำตั่งส�ำหรับประทับสรงพระกระยำสนำนในกำรมงคล
เช่น พระรำชพิธีรำชำภิเษก เป็นต้น พระองค์ย่อมประทับเหนือพระที่นั่งตั่งไม้มะเดื่อ สรงพระกระยำสนำนก่อนแล้ว
(จึงเสด็จไปประทับพระที่นั่งภัทรบิฐ) มุขอ�ำมำตย์ถวำยเครื่องเบญจรำชกกุธภัณฑ์ คือ มหำมงกุฎ ๑ พระแสงขรรค์ ๑
พัดวำลวิชนี ๑ ธำรพระกร ๑ ฉลองพระบำทคู่ ๑...”
การพระราชพิธีบรมราชาภิเษก มีหลักฐานปรากฏขั้นตอนล�าดับการพระราชพิธีชัดเจนในสมัยรัตนโกสินทร์
แบ่งเป็น ๔ ขั้นตอน ได้แก่ กำรเตรียมพระรำชพิธี พระรำชพิธีเบื้องต้น พระรำชพิธีบรมรำชำภิเษก และพระรำชพิธีเบื้องปลำย
โดยขั้นตอนและรายละเอียดของการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกได้ปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมตามกาลสมัยมาจนถึงปัจจุบัน
ซึ่งมีรายละเอียดโดยสังเขป ดังนี้
การเตรียมพระราชพิธี
มีการท�าพิธีตักน�้าและที่ตั้งส�าหรับถวายเป็นน�้าอภิเษกและน�้าสรงพระมุรธาภิเษก จารึกพระสุพรรณบัฏ ดวงพระบรม
ราชสมภพ และแกะพระราชลัญจกร เตรียมตั้งเครื่องบรมราชาภิเษก และเตรียมสถานที่จัดพระราชพิธี
การเตรียมน�้าอภิเษกและน�้าสรงพระมุรธาภิเษก
ตามต�าราโบราณของพราหมณ์ น�้าอภิเษกจะต้องเป็นน�้าจาก “ปัญจมหานที” คือ แม่น�้าใหญ่ทั้ง ๕ สายในชมพูทวีป
หรือในประเทศอินเดีย ได้แก่ แม่น�้าคงคา แม่น�้ามหิ แม่น�้ายมนา แม่น�้าอจิรวดี และแม่น�้าสรภู ในศาสนาพราหมณ์ - ฮินดู
เชื่อว่าแม่น�้าทั้ง ๕ สายนี้ ไหลมาจากเขาไกรลาส ซึ่งเป็นที่สถิตของพระอิศวร จึงถือว่าเป็นน�้าศักดิ์สิทธิ์ น�ามาใช้ในการพระ
ราชพิธีต่าง ๆ เช่น น�้าสรงพระมุรธาภิเษก น�้าอภิเษก และน�้าพระพุทธมนต์
ในสมัยสุโขทัย - กรุงศรีอยุธยา ไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการน�าน�้าปัญจมหานทีมาใช้ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
แต่ปรากฏหลักฐานว่า น�้าสรงพระมุรธาภิเษกในสมัยอยุธยาใช้น�้าจากสระเกษ สระแก้ว สระคงคา สระยมนา
แขวงเมืองสุพรรณบุรี
ในสมัยรัตนโกสินทร์ ในรัชกาลที่ ๑ - รัชกาลที่ ๔ ใช้น�้าในแม่น�้าส�าคัญของประเทศไทย ๕ สาย เรียกว่า “เบญจ
สุทธคงคา” โดยอนุโลมตามปัญจมหานทีในชมพูทวีป คือ แม่น�้าบางปะกง แม่น�้าป่าสัก แม่น�้าเจ้าพระยา แม่น�้าราชบุรี และ
แม่น�้าเพชรบุรี เมื่อตักแล้วจะตั้งพิธีเสก ณ เจดียสถานส�าคัญแห่งแขวงนั้น ๆ แล้วจึงจัดส่งเข้ามาท�าพิธีที่กรุงเทพมหานคร
แม่น�้าบางปะกง แม่น�้าป่าสัก แม่น�้าเจ้าพระยา แม่น�้าราชบุรี แม่น�้าเพชรบุรี
วารสาร 59
ทหารพัฒนา
